یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌توان اثرات منفی در پایداری، ایمنی و بازدهی ترکیبات دارویی داشته باشد، ناخالصی است. با توجه به اینکه فراورده‌های دارویی به منظور درمان علائم و شدت بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند و به صورت مستقیم با سلامت آحاد جامعه در ارتباط هستند به همین دلیل وجود هرگونه ناخالصی در فرایند تولید دارو و پیش از عرضه باید شناسایی و رفع شود. تست ناخالصی دارویی به منظور شناسایی میزان ناخالصی‌های موجود در فراورده‌های دارویی مانند پروتئین‌های وابسته، ترکیبات حاصل از شکست ماده اصلی و ناخالصی‌هایی انجام می‌شود که در مراحل تولید یا پس از تولید به محصول وارد می‌شوند. با این مطلب از بلاگ الکتروفارمد همراه باشید.
رعایت اصول انبارداری دارویی می‌تواند در کاهش آلودگی‌های دارویی موثر باشد
انواع ناخالصی دارویی کدام است؟
ناخالصی‌های دارویی که می‌توانند اثر منفی بر روی پایداری،
ایمنی دارویی و بازدهی داروهای مختلف داشته باشند، انواع مختلفی دارند. از تست ناخالصی دارویی به منظور شناسایی انواع این ناخالصی‌ها و رفع آن به منظور جلوگیری از وارد شدن آسیب به سلامت جامعه استفاده می‌شود. در ادامه با مهم‌ترین انواع ناخالصی دارویی آشنا می‌شویم.
ناخالصی‌های شیمیایی
یکی از مهم‌ترین انواع ناخالصی که در تست ناخالصی دارویی مورد بررسی قرار می‌گیرد محسوب می‌شود که به سه دسته کلی تقسیم شده است:
- ناخالصی‌های ارگانیک
- ناخالصی‌های غیر ارگانیک
- باقیمانده حلال‌ها
این نوع از ناخالصی‌ها می توانند در اثر ترکیبات مورد استفاده در فرایندهای تولید یا استخراج به وجود آمده یا ممکن است در مارحل بسته‌بندی به فراورده‌های دارویی ورود پیدا کرده باشند.
اگریگیت‌ها (Aggregates)
اگریگیت‌ها یکی از شایع‌ترین نوع ناخالصی هستند که در تست ناخالصی دارویی مورد آزمایش و بررسی قرار می‌گیرند. اگریگیت‌ها می‌توانند به صورت دایمر یا اولیگومرهای محلول یا نامحلول در فرآورده دارویی ظاهر شوند. گاهی این اولیگومرها از نظر ساختاری به شکلی هستند که با چشم مشاهده می‌شوند. اگریگیت پروتئینی در حد ناچیز نیز می‌تواند باعث بروز واکنش‌های ایمونولوژیک شدید و کشنده در بدن شود. به همین دلیل در تست ناخالصی دارویی توجه ویژه‌ای به آن می‌شود.
پروتئین‌های سلول میزبان یا Host Cell Proteins
وجود ناخالصی شیمیایی در ترکیب پروتئین منجر به بلوکه شدن یا اختلال در عملکرد پروتئین اصلی می‌شود و می‌تواند به این طریق پتانسیل درمانی و بازده دارو را به شدت کاهش دهد. همچنین این امکان وجود دارد که این نوع ناخالصی‌ها عملکرد پروتئین درمانی را به شکل خارج از کنترل افزایش داده و خطرات جدی برای مصرف کننده به همراه داشته باشند.
پروتئین‌های سلول میزبان که در تست ناخالصی دارویی از اهمیت زیادی برخوردار هستند توانایی تحریک سیستم ایمنی بدن را داشته و رفتاری مشابه ادجوان‌ها (
Adjuvant) از خود نشان می‌دهند؛ در این شرایط می‌توانند سلول‌های ایمنی میزبان را نسبت به پروتئین درمانی تحریک کرده و به واسطه سیستم ایمنی ترکیب دارویی در بدن بیمار را خنثی کنند.
این پروتئین‌ها به عنوان ناخالصی دارویی می‌توانند حاوی آنزیم‌هایی مانند اکسیداز و لیپاز بوده و به مرور زمان باعث تخریب پروتئین درمانی شوند؛ در این شرایط پایداری ترکیب دارویی به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. علاوه بر این ناخالصی پروتئین میزبان با انواع
روش های دارورسانی، می‌تواند باعث اختلال در مراحل ارزیابی عملکرد دارو شود؛ زیرا می‌تواند فعالیت پروتئین اصلی را تقلید کرده و باعث بروز خطا در فرمولاسیون دارویی شود.
ناخالصی‌های با مقادیر اندک
برخی از ناخالصی‌ها در فراورده‌های دارویی ممکن است در مقادیر اندک وجود داشته و به همین دلیل واکنش خطرناکی در بدن ایجاد نکنند. به هر حال وجود هیچ نوع ناخالصی در ترکیبات دارویی به خصوص داروهای تزریقی قابل قبول نیست. به عنوان مثال وجود مقادیر کم از ترکیبات اکسید کننده منجر به تغییرات ناخواسته در رنگ دارو می‌شود و برای سلامتی افراد خطری به همراه ندارد.
در خصوص این نوع ناخالصی‌ها در تست ناخالصی دارویی باید به این نکته اشاره کرد که مقدار کم نشان دهنده بی‌خطر بودن ناخالصی نیست؛ زیرا در موارد متعدد حتی مقادیر بسیار کم ترکیبات فلزی می‌تواند منجر به اگریگیت شدن پروتئین درمانی شده و کاهش فعالیت دارو یا رویدادهای خطرناک دیگر را به همراه داشته باشد.
بیشتر بخوانید: علت تفاوت کیفیت داروهای ایرانی و خارجی در چیست؟ منابع عمده ناخالصی دارویی کدام است؟
ناخالصی‌ها که در تست ناخالصی دارویی مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌گیرند معمولا از دو منبع عمده ایجاد می‌شوند:
- ناخالصی‌های مرتبط با محصول یا Product-related impurities
- ناخالصی‌های مرتبط با فرآیند یا Process-related impurities
در مورد ناخالصی‌های مرتبط با محصول باید گفت که این ناخالصی‌ها می‌توانند حاصل یک واریانت از محصول (
Product Variant) باشند؛ این واریانت معمولا نتیجه تغییر در توالی آمینو اسیدی یا مدیفیکیشن‌های بعد از ترجمه ناخواسته در فرایند تولید پروتئین است. در واقع این واریانت‌ها همان پروتیئن‌های دارویی با یک سری تغییر در برخی بخش‌ها هستند که می‌توانند فعالیت بیولوژیک مورد نظر ما را در حدی کمتر یا بیشتر از حد انتظار نشان دهند.
ناخالصی‌های مرتبط با فرایند به ترکیباتی گفته می‌شود که
فرایند تولید قرص دارویی، رشد سلول تولید کننده، استخراج پروتئین و تخلیص آن به کار گرفته شده و به همین دلیل باید از محصول نهایی حذف شوند. در صورتی که مقادیر حتی اندکی از این ترکیبات در فراورده باقی بماند، شاهد وجود ناخالصی‌های دردسرساز در محصول نهایی خواهیم بود. سورفکتانت‌ها، فاکتورهای رشد، ترکیبات غیر فعال کننده ویروس (
Viral Inactivation Agents) و عوامل متصل شوند به ستون کروماتوگرافی از شایع‌ترین ناخالصی‌های مرتبط با فرایند هستند که در تست ناخالصی دارویی باید مورد توجه قرار بگیرد.
بهینه کردن
بسته بندی دارویی می‌تواند آلودگی‌های فراورده‌هایی دارویی را کاهش دهد
آلودگی ویروسی در فراورده‌های دارویی
زمانی که برای تولید یک ترکیب دارویی از سلول استفاده می‌شود، باید انتظار یک سری مهمان‌های ناخوانده در داخل ترکیب دارویی را داشت؛ گاهی ویروس‌ها می‌توانند به عنوان یک عامل آلودگی وارد فرایند تولید دارو شده و دردسرهای جدی ایجاد کنند. ویروس‌ها را می‌توان در دسته ناخالصی‌های مرتبط با فرایند قرار داد؛ به همین دلیل کنترل و مهار این نوع آلودگی باید در مرحله تولید ترکیب دارویی مورد توجه قرار بگیرد. اما از منظر کنترل کیفی فراورده نهایی، آلودگی‌های ویروسی باید به عنوان یک ناخالصی دارویی مورد ارزیابی و بررسی قرار بگیرند.
بیشتر بخوانید: عوارض جانبی دارو چیست و چطور باید آن را مدیریت کرد؟ تست سنجش ناخالصی دارویی چیست؟
تست ناخالصی دارویی یا
Impurity یک فرایند دقیق و پیچیده محسوب می‌شود؛ به همین دلیل این تست باید توسط تیم‌های متخصص و با تجربه و همچنین تیم‌های تخصصی کنترل کیفی انجام شود. این تیم‌ها باید روش و دستگاه مورد نیاز برای انجام تست را به نحو صحیح انتخاب کرده تا نتیجه تست صحیح و قابل اعتماد باشد. البته باید به این نکته اشاره کرد که بر اساس برخی از استانداردهای بین‌المللی برخی از فرم‌های دارویی مقادیر مشخص و مجاز از برخی ناخالصی‌ها مانند واریانت‌های پروتئینی دارند؛ در این موارد در تست ناخالصی دارویی، بر اساس روش‌های استاندارد ناخالصی مربوطه را مشخص کرده و به صورت تفکیک شده گزارش می‌دهند. با توجه به وجود احتمال به وجود آمدن انواع ناخالصی در ترکیبات و
مواد اولیه دارویی در فرایند تولید یا محصول نهایی، از روش‌های استاندارد و متعدد به منظور سنجش این ناخالصی‌ها استفاده می‌شود.
سخن آخر
داروها یکی از مهم‌ترین فراورده‌های سلامت هستند که به منظور درمان علائم و شدت بیماری‌های مختلف تولید شده و مورد مصرف قرار می‌گیرند. با توجه به اینکه داروها به صورت مستقیم با سلامت آحاد جامعه درگیر هستند به همین دلیل عاری بودن آن‌ها از هر گونه آلودگی و ناخالصی و انجام
تست فیزیکی قرص و تست های شیمیایی به کمک
تجهیزات آزمایشگاه داروسازی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. ناخالصی‌های متعددی وجود دارد که ممکن است در فرایند تولید در محصول و فراورده نهایی بوجود آید که می‌تواند پایداری، ایمنی و بازدهی دارو را تحت تأثیر قرار دهد. به همین منظور از تست ناخالصی دارویی به منظور سنجش این ناخالصی‌ها در ترکیبات دارویی جهت شناسایی نوع ناخالصی و اقدام برای رفع آن استفاده می‌شود.
