همه‌ی ما با تعریف کلی چگالی یا دانسیته در دوران تحصیل خود آشنا شده‌ایم؛ اما شاید هیچ‌گاه تصور نمی‌کردیم که این مفهوم به نسبت ساده می‌تواند کاربردهای گوناگونی داشته باشد که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به ساخت کشتی، طراحی لوله‌های گوناگون، داروسازی و... اشاره کرد. اگر می‌خواهید در مورد کاربرد چگالی در داروسازی اطلاعات بیشتری به دست آورید؛ تا انتهای مطلب با الکتروفارمد (تولید کننده تجهیزات آزمایشگاه داروسازی) همراه باشید.
چگالی چیست؟
پیش از بررسی کاربرد چگالی در داروسازی بهتر است به پرسش دانسیته چیست؟ پاسخ دهیم. چگالی یا دانسیته(Density) در حقیقت همان نسبت جرم به حجم یک ماده است که در فیزیک با فرمول d=M/V نشان داده می‌شود. با توجه به این تعریف می‌توان نتیجه گرفت که جرم اتم‌های تشکیل‌دهنده‌ی یک ماده، اندازه و نحوه‌ی قرارگیری آن‌ها در کنار یکدیگر است که مقدار انواع دانسیته را تعیین می‌کند.
نکته‌ی مهمی که باید به آن توجه کنید این است که اجسام با جرم متفاوت و حجم یکسان، چگالی‌های متفاوتی خواهند داشت. باتوجه‌به این موضوع می‌توان نتیجه گرفت که از مهم‌ترین کاربرد چگالی در داروسازی و صنایع مختلف شناسایی ترکیبات خالص و پیش‌بینی نتیجه‌ی ترکیب مخلوط‌های مختلف با یکدیگر است.
واحد اندازه‌گیری چگالی
واحدهای مختلفی برای بیان چگالی که یکی از انواع
تست فیزیکی قرص است، وجود دارند؛ اما در دستگاه SI واحد جرم کیلوگرم و واحد حجم مترمکعب است. در نتیجه واحد چگالی عموماً به شکل کیلوگرم بر مترمکعب بیان می‌شود. البته واحدهای دیگری از قبیل گرم بر سانتی‌متر مکعب و کیلوگرم بر لیتر هم برای بیان میزان چگالی ماده کاربرد دارند.
انواع چگالی
یکی از مواردی که می‌تواند به ما در درک بهتر کاربرد چگالی در داروسازی و
سنجش پایداری دارو کمک کند، آشنایی با انواع دانسیته است که معمولاً در دو گروه کلی مطلق و نسبی قرار می‌گیرند. چگالی نسبی که با نام وزن مخصوص نیز شناخته می‌شود، به‌صورت نسبت چگالی یک ماده به چگالی ماده مرجع (معمولاً آب) تعریف می‌شود.
حال باید دید که مفهوم مطلق در دانسیته چیست؟ چگالی یا دانسیته مطلق همان جرم در واحد حجم ماده است.
Bulk density چیست؟
یکی از پرسش‌هایی که ممکن است ذهن شما را به خود مشغول کند این است که چگالی یا دانسیته بالک چیست؟ چگالی بالک از انواع دانسیته است که به شکل جرم ذرات زیادی از مواد در حجمی که اشغال کرده‌اند، تعریف می‌شود. براین‌اساس می‌توان نتیجه گرفت که حجم کل در حقیقت شامل حجم تخلخل‌ها، حجم ذرات و حجم حفرات بین آن‌ها می‌شود.
برای تعیین این چگالی ابتدا وزن نمونه را اندازه‌گیری کرده و آن را وزن حقیقی می‌نامند. در مرحله‌ی بعد نمونه موردنظر را در ظرف آبی شناور کرده و وزن ناشی از آن را با نام وزن ظاهری مشخص می‌کنند. در آخر با تقسیم وزن حقیقی بر اختلاف وزن حقیقی و ظاهری می‌توان به چگالی یا دانسیته بالک دست پیدا کرد.
روش اندازه‌گیری دانسیته مواد پودری
مواد پودری معمولاً دارای فضاهای خالی و متخلخلی هستند که حاوی ماده اصلی نیست و با هوا، گاز یا ترکیبات دیگر پر شده است. در چنین حالتی برای به‌دست‌آوردن چگالی یا دانسیته ابتدا باید حجم ماده را با یک اندازه‌گیری ساده به دست آورد. در نهایت با تقسیم جرم بر حجم انبوه، دانسیته تعیین می‌شود که البته با چگالی جرم حجمی متفاوت است.
برای اندازه‌گیری چگالی در
مراحل تولید دارو، باید حجم کسر باطل را تعیین کنید که به‌صورت تجربی یا هندسی مشخص می‌شود.
شاید مواجه با کلمات بالا باعث سردرگمی شما شده باشد؛ اما جای نگرانی نیست چرا که با استفاده از دستگاهی به نام دانسیته‌متر می‌توان این پارامتر را به‌راحتی تعیین کرده و به‌این‌ترتیب رفتار مواد مورداستفاده در ساخت ترکیبات دارویی را پیش‌بینی کرد که به نوبه‌ی خود از کاربرد چگالی در
داروسازی صنعتی محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید: دستگاه تست فرسایش قرص چیست؟
اهمیت چگالی در داروسازی
چگالی یکی از ویژگی‌های فیزیکی مهم مواد است که در فرمولاسیون داروها نقشی کلیدی ایفا می‌کند. در فرآیند تولید دارو، تعیین دقیق
چگالی مواد اولیه می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر خواص نهایی محصول از جمله حلالیت، پایداری و توزیع یکنواخت مواد فعال در ترکیبات دارویی داشته باشد. چگالی مواد، به‌ویژه در محصولات جامد مثل قرص‌ها و کپسول‌ها، در تعیین دوز مناسب و کیفیت نهایی محصول بسیار مهم است. از طرفی، عدم توجه به چگالی می‌تواند منجر به مشکلاتی نظیر ناهماهنگی در دوز مصرفی و کاهش اثربخشی دارو شود. بنابراین، شناخت و کنترل چگالی یکی از عوامل حیاتی در تضمین کیفیت و کارایی داروهای تولیدی محسوب می‌شود.
دانسیتومتر چیست؟
در این بخش از مقاله کاربرد چگالی در داروسازی به معرفی دانسیتومتر می‌پردازیم. دانسیته‌متر از تجهیزات و دستگاه‌های کاربردی آزمایشگاهی است که به کمک آن می‌توان دانسیته ترکیبات مختلف را به‌صورت دیجیتال و اتوماتیک تعیین کرد. یکی از پرکاربردترین متدهای مورداستفاده در این دستگاه‌ها، تعیین مقدار انواع دانسیته با اندازه‌گیری میزان نوسانات جرمی ماده در یک حجم معین و ثابت است.
در روش فوق تصور می‌شود که یک وزنه به انتهای میله‌ای چسبیده شده است و با یک ضربه‌ی کوچک شروع به نوسان می‌کند. با افزایش جرم وزنه میزان این نوسانات کاهش و برعکس با کاهش جرم وزنه میزان نوسانات افزایش می‌یابند. به‌این‌ترتیب دستگاه دانسیته‌متر با سنجش میزان نوسان‌ها در یک حجم ثابت میزان چگالی را بادقت بسیار بالایی اندازه‌گیری می‌کند.
کاربرد چگالی در داروسازی
بعد از آشنایی نسبی با انواع دانسیته نوبت به کسب اطلاعات لازم در مورد اهمیت و کاربرد چگالی در داروسازی می‌رسد. سنجش میزان چگالی ترکیبات پودری کاربردهای متعددی در این صنعت دارد که می‌توان آن‌ها را به‌صورت زیر خلاصه کرد:
- پیش‌بینی رفتار ترکیبات در خطوط تولید ترکیبات دارویی و روش های دارورسانی
- ممانعت از مشکلات احتمالی در دستگاه تست ضربه و پرس‌کردن پودر
- ایجاد جریان‌پذیری مناسب در پودر قرص در بخش پرکن کپسول داخل هاپر دستگاه
- ممانعت از ایجاد اختلال در زمان انجام تست‌های باز شدن (دستگاه تست زمان باز شدن قرص) و انحلال قرص
- اطمینان از فشردگی کافی پودر قرص و کپسول و کنار هم ماندن ترکیبات
- اطمینان از کیفیت بالای ترکیبات دارویی و رساندن دز موردنظر به بیماران
- اتمام صحیح تست‌های دانسیته پودر و گرانول به‌منظور دریافت تأییدیه و گواهینامه کیفیت دارو پیش از پخش و توزیع آن در بازار
بیشتر بخوانید: انحلال قرص چیست؟ 
راهنمای خرید دستگاه اندازه‌گیری چگالی پودر الکتروفارمد
برای رسیدن به نتایج فوق می‌توانید نسبت به خرید
دستگاه تست چگالی پودر تولیدشده توسط شرکت الکتروفارمد اقدام کنید. این دستگاه قابلیت‌ها متعددی دارد و امکان بهره‌مندی از گارانتی یک‌ساله و خدمات پس از فروش ده‌ساله را نیز در اختیار خریداران عزیز قرار می‌دهد. برای خرید این دستگاه و کسب اطلاعات بیشتر در مورد عملکرد آن می‌توانید با شماره‌های 02166828452 و 09109694882 تماس بگیرید.
سخن آخر
در این مقاله به پرسش دانسیته چیست؟ پاسخ دادیم و با کاربرد چگالی در داروسازی نیز آشنا شدیم. همان‌طور که ملاحظه کردید یکی از بهترین راه‌حل‌های موجود برای سنجش دقیق چگالی ترکیبات مورداستفاده در داروها، استفاده از دستگاه اندازه‌گیری چگالی پودر الکتروفارمد بوده که توسط متخصصان داخلی با بالاترین کیفیت تولید شده است. شما می‌توانید پرسش‌های خود را در زمینه‌ی انواع دانسیته و مکانیسم عملکرد دستگاه‌های دانسیته‌متر با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول درباره چگالی در داروسازی
1- چگونه چگالی در فرآیند تولید دارو اندازه‌گیری می‌شود؟
چگالی در داروسازی به وسیله روش‌های مختلفی از جمله پیکنومتر، هیدرومتر و دستگاه‌های خاص اندازه‌گیری چگالی اندازه‌گیری می‌شود. این ابزارها به تولیدکنندگان دارو کمک می‌کنند تا از دقت و یکنواختی مواد در فرمولاسیون دارو اطمینان حاصل کنند.
2- چرا کنترل چگالی مواد در داروسازی اهمیت دارد؟
کنترل چگالی مواد اولیه در داروسازی برای تضمین یکنواختی دوز، کیفیت قرص‌ها و سرعت جذب دارو در بدن اهمیت دارد. عدم توجه به چگالی می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند ناهماهنگی در دوز، کاهش اثرات درمانی و حتی عوارض جانبی در بیمار شود.
3- آیا چگالی بر پایداری و عمر مفید دارو تأثیر دارد؟
بله، چگالی مواد می‌تواند بر پایداری و عمر مفید داروها تأثیر مستقیم داشته باشد. مواد دارویی با چگالی مناسب به طور مؤثرتری از تغییرات فیزیکی و شیمیایی در طول زمان جلوگیری می‌کنند و کیفیت دارو را در طول زمان مصرف حفظ می‌نمایند.
