در بین تمامی شاخه‌های داروسازی، دارورسانی یک شاخه مهم و پیچیده به شمار می‌آید. مکانیسم، سیستم‌های به کار گرفته شده و روش های دارورسانی در بدن، به لطف پیشرفت علوم دیگر و ارتباط آن با داروسازی، رشد زیادی کرده است. اما سیستم‌های دارورسانی چیست و چه روش های دارورسانی برای رساندن ماده موثره به سلول‌های بیمارِ بدن، وجود دارد؟ با این مطلب از بلاگ الکتروفارمد؛ تولید کننده تجهیزات آزمایشگاه داروسازی همراه باشید.
دارورسانی هدفمند چیست؟
دارورسانی هدفمند، به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که منجر به تجمع مواد موثره دارویی در یک منطقه خاص از بدن می‌گردد. هدف از مصرف دارو، درمان بیماری و سلول‌های بیمار است. بنابراین مهم است که مواد موثره دارویی، به همان منطقه بیماری (عضو خاص، سلول خاص یا اندامک‌های درونی سلول) رسانده شود. این کار با در نظر گرفتن تست های فیزیکی مشخصی و به کمک
دستگاه تست زمان باز شدن قرص،
دستگاه تست جریان پذیری پودر و
دستگاه تست انحلال قرص انجام می‌شود.
دارورسانی هدفمند با استفاده از روش‌های متفاوت از ساده (استفاده موضعی) تا پیچیده (حامل‌های هدف گذاری شده اختصاصی توسط لیگاندها) انجام می‌شود. نوع روش های دارورسانی را داروساز بعد از انجام آزمایشات و پژوهش‌های لازم روی بیماری، ماده موثره و نحوه اثر دارو در بدن، مشخص می‌کند.
مزیت استفاده از دارورسانی هدفمند چیست؟
منظور از داروسانی هدفمند، هدف قرار دادن گیرنده‌های پاتوژن‌ها برای جلوگیری از آسیب رسیدن به بافت سالم است. این مفهوم، بیش از 100 سال پیش توسط پائول ارلیچ مطرح شده اما هنوز هم کاربرد خودش را دارد. اصلی ترین مزیت استفاده از روش های دارورسانی هدفمند، افزایش اثرات درمانی دارو است؛ آن هم بدون اینکه عوارض جانبی روی اندامک‌های سلولی، بافت‌ها یا سلول‌های سالم داشته باشد.
از لحاظ تئوری، سیستم‌ها و روش های دارورسانی هدفمند، باید 2 ویژگی زیر را داشته باشند:
- افزایش کارایی و اثربخشی دارو در بدن بیمار و بافت آسیب دیده
- کاهش سمیت یا عوارض دارو در دیگر بافت‌های سالم و آسیب ندیده
در صورتی که این دو ویژگی در تست‌های فیزیکی قرص و دارو و تست‌های فیزیکوشیمیایی دارو رعایت شده باشد، می‌توان آن دارو را منطبق بر استانداردهای دارورسانی هدفمند دانست. بعد از مشخص شدن این موضوعات، می‌توان قدم‌های بعدی را برای تولید انبوه و راه اندازی خط تولید دارو در
داروسازی صنعتی، برداشت.
مکانیسم‌های هدف گذاری دارو
همانطور که در بالا‌تر گفتیم، روش های دارورسانی و مکانیسم‌های دارورسانی می‌تواند از ساده تا پیچیده باشد. اما به طور کلی، مکانیسم‌های دارورسانی به 3 دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- هدف گیری فیزیکی
- هدف گیری انفعالی
- هدف گیری فعال
هدف گیری فیزیکی
نیروهای مختلف خارجی مانند نیروی میدان مغناطیسی، نیروی فراصوت، نور، حرارت و میدان الکتریکی در روش هدف گذاری فیزیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به کار بردن این نیروها در این روش، باعث تجمع یا پراکنده سازی ماده موثره دارویی در محل مورد نظر بدن می‌شود.
سامانه‌های دارورسانی هدفمند با نیروهای فیزیکی
هدف گیری انفعالی
هدف گیری غیرفعال یا انفعالی، زمانی انجام می‌شود که بافت مورد نظر، تفاوت‌های فیزیلوژیکی منحصر به فردی با بافت‌های دیگر داشته باشد. به عنوان یکی از روش های دارورسانی هدفمند هم می‌توان از همین تفاوت برای تجمع انتخابی دارو در بافت، استفاده کرد.
برای مثال، زمانی که حجم بافت تومور، به 2 میلی‌مترمکعب و بیش‌تر از آن می‌رسد، تقریباً نفوذناپذیر می‌شود. این محدودیت، روی جذب غذا و مواد غذایی، دفع مواد زائد و اکسیژن رسانی به سلول‌ها اثر می‌گذارد. داروساز می‌تواند از همین تفاوت با بافت‌های دیگر، برای درمان تومور با افزایش نفوذپذیری و نگهداری بافت تومور استفاده کند.
هدف گیری فعال
در بین تمامی روش های دارورسانی هدفمند، هدف گیری فعال پیشرفته ترین و موثر‌ترین روش است. در روش هدف گیری فعال، سامانه‌ها و سیستم‌های دارورسانی به مولکول‌های هدف گیرنده متصل می‌شوند. در این روش می‌توان ماده موثره دارو را به شکل اختصاصی به درون اندامک‌های سلولی، بافت‌های آسیب دیده و مولکول‌های اختصاصی منتقل کرد.
به طور کلی در این مکانیسم فعال، حامل‌های دارویی (لیگاندها)، مثل آنتی بادی‌ها یا قطعات مونوکلونال، پپتیدها، اسیدهای نوکلئیک (آپتامرها) یا مولکول‌های کوچک (مانند قندها و اسیدهای فولیک) را به سمت گیرنده‌های هدف، هدایت می‌کنند. روش هدف گیری فعال در درمان تومورهای خوش‌خیم در مراحل اولیه که هنوز دچار متاستاز نشده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مقایسه شماتیک هدف گیری غیرفعال و فعال
سخن آخر
با توجه به تمام مطالبی که گفته شد، آشنایی با مکانیسم‌ها و روش های دارورسانی به منظور طرح ریزی پژوهش‌های بنیادی و ارائه نظریات علمی، اهمیت زیادی دارد. انجام تست‌های فیزیکی قرص مانند تست زمان باز شده قرص یا تست فرسایش و سایش و...، می‌تواند ویژگی‌های فیزیکی محصول تولید شده را مشخص کند. اما برای بررسی اثربخشی و تعیین میزان اثرگذاری دارو در بدن بیمار، باید روش های دارورسانی هدفمند را هم مدنظر قرار داد.
در طول روند تجاری‌سازی دارو، انجام
انواع تست‌های فیزیکی و شیمیایی برای دریافت گواهینامه‌ها و تاییدیه‌های بهداشت، لازم است (
احراز کیفیت و معتبرسازی تجهیزات آزمایشگاهی در داروسازی). شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیش‌تر و مشاوره خرید انواع دستگاه‌های الکتروفارمد، با شماره تلفن 02166828452 و تلفن همراه 09109694882 تماس بگیرید.
